زیست گرجستان

محیط زیست گرجستان

 اطلاعات عمومی

گرجستان در مرکز و غرب منطقه قفقاز جنوبی واقع شده است. نام اصلی کشور گرجستان، Sakartvelo (ساکارتولو) به معنای سرزمین گرجی‌ها می‌باشد. مساحت گرجستان ۶۹٬۷۰۰ کیلومتر مربع است. طول مرزهای این کشور با کشورهای همسایه جمعاً 1461 کیلومتر می‌باشد که در شمال با فدراسیون روسیه 723 کیلومتر مرز مشترک، در شرق با جمهوری آذربایجان ۳22 کیلومتر مرز مشترک، در جنوب با ارمنستان 164 کیلومتر مرز مشترک و در جنوب غربی با ترکیه 252 کیلومتری مرز مشترک دارد. گرجستان در غرب به دریای سیاه محدود می‌شود که طول ساحل آن 310 کیلومتر است.

طبیعت گرجستان

سرزمین گرجستان از نظر اقلیمی منحصر به فرد است. گفته می شود در این کشور هر چهار فصل سال دیده می‌شود؛ به طوری که همزمان با هوای تابستانی در کناره های دریای سیاه شاهد مه غلیظ می باشیم. هم زمان قلل کوههای بزرگ قفقاز، همچون قازبیگی و سایر کوه‌ها، از برف پوشیده شده است. در مجموع آب و هوای گرجستان، تابعی است از موقعیت جغرافیایی این سرزمین. توده‌های هوای اشباع شده از بخارهای آب دریای سیاه از سمت غرب وارد دالان قفقاز شده و در گرجستان غربی باعث بارندگی متناوب می‌شود که با از دست دادن نسبتی رطوبت وارد گرجستان شرقی می‌شود که آب و هوای نسبتاً خشک دارد. کشور گرجستان عمدتاً کوهستانی است. بیش از 80 درصد قلمرو این سرزمین را کوه‌ها و تپه‌ها پوشانده است. فعالیت‌های عادی مربوط به زلزله، در نواحی دارای ساختار آتشفشانی واقع در گرجستان جنوبی رویت شده است. برخلاف کلیات عمومی کوه‌شناسی، بخش گرجستان قفقاز بزرگ، در مطابقت با زمین‌شناسی و ساختار اصلی ناهمواری، به سه قسمت غربی، مرکزی و شرقی تقسیم شده است. با گذر از غرب به شرق، در امتداد رشته‌کوه‌های قفقاز بزرگ، امکان مشاهده افزایش تدریجی آب‌پخشان اصلی بین رودخانه‌های دامنه‌های شمالی و جنوبی و همچنین کوه‌های فرعی که به طرف سواحل دریای سیاه و اراضی پست کولخیس، کشیده شده‌اند، وجود دارند. قلل رشته‌کوه‌های قفقاز بزرگ، پوشیده از برف‌های دائمی است. واریزهای موجود در پای قله‌ها، حاصل فرسایش هوازدگی های طولانی است. اختلاف شدید بین دمای شبانه‌روز، سبب تخریب حتی سنگ‌های سختی چون گرانیت، گنیس و شیست‌های دگرگون می‌شود که بیشترین قسمت رشته‌کوه‌ها را تشکیل می‌دهد. آبشارهای یخی که از زبانه‌های یخچالی تشکیل می‌شوند، بر روی حصارهای سنگی جریان می‌یابند و به درون دره‌های تنگ و عمیق سرازیر می‌شود. این آبشارها تعداد بی‌شماری جویبار و نهر را تغذیه می‌کنند که رودهای کوهستانی را در پایین تشکیل می‌دهند. در قسمت شرقی قفقاز غربی، رشته‌کوه‌های آهکی کوتاه‌تر بوده و برآمدگی‌های نسبتاً کوتاهی را تشکیل می‌دهند. قسمتی از منطقه کوهستانی گرجستان، شامل رشته‌کوه‌های قفقاز کوچک می‌باشد که در امتداد مرزهای این کشور با ارمنستان و ترکیه امتداد دارد.

رودها

در کشور گرجستان 23070 رودخانه وجود دارد که اکثر آنها، رود‌ها و جویبارهای کوچک کوهستانی هستند. کورا، ریئونی، انگوری، آلازانی، یوری، آراگوی، کودوری و آلگتی رودهای بزرگ و مهم کشور محسوب می‌شوند که اکثر رودهای کوچکتر به این رودها سرریز می شود و شبکه و حوزه گسترده آبی گرجستان را تشکیل می‌دهند. رودهای گرجستان به صورت طبیعی به دو حوضه دریای سیاه و دریای خزر می ریزند. به علت بارندگی فراوان، رودهای حوضه دریای سیاه شبکه متراکم‌تری را تشکیل داده و حجم آب بیشتری را نسبت به گرجستان شرقی، در خود جای می دهند. در گرجستان غربی همچنین تعداد زیادی از رود‌های کوچک وجود دارند که از نزولات باران و قسمتی از مرداب‌ها تغذیه و مستقیماً وارد دریای سیاه می‌شوند. در گرجستان شرقی در حوضه رود کورا، چنین نمونه‌هایی از رودهای مردابی وجود ندارد؛ اما رودها دارای جریان‌های فصلی هستند و در تابستان خشک می‌شوند. در گرجستان غربی، جایی که سنگ‌های کربناته، گسترش یافته است، رودهای زیادی از چشمه‌ها یا جویبارها سرچشمه می‌گیرند که از حفره‌های کارست‌های زیرزمینی بیرون می‌آیند. در مناطق جنوب شرقی گرجستان، رودهایی وجود دارد که توسط دریاچه‌ها و به مقدار زیاد از آب‌های زیرزمینی تغذیه می‌شوند. رودخانه‌های گرجستان دارای اهمیت اقتصادی بسیار زیادی می باشند. طبق برآوردهای منابع برق‌آبی، گرجستان جای مهمی را در بین کشورهای منطقه اشغال کرده و از بسیاری از کشورهای خارجی از جمله فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، اتریش، یونان، پرتغال و صربستان جلوتر است.

 دریاچه‌ها

تعداد دریاچه‌های گرجستان اندک است و اغلب آنها کوچک بوده و در چشم‌انداز گرجستان نقشی را ایفا نمی‌کنند. هرچند که دریاچه‌های این کشور از نظر منشا متفاوت‌ هستند؛ اما دارای شکل زیبایی می باشند. منطقه جاواختی، در جنوب شرقی گرجستان بیشترین تعداد دریاچه‌ها را دارا می باشد. در محدوده داخلی شهر تفلیس نیز دریاچه طبیعی کوچک «لیسی» و دو دریاچه مصنوعی به نامهای «دریاچه تفلیس» و « دریاچه لاک پشت» قرار دارد.  همچنین تعداد زیادی دریاچه‌های مصنوعی در گرجستان ایجاد شده که برخی از آنها حتی از دریاچه‌های طبیعی نیز بزرگتر هستند.

 آب‌های معدنی

در قفقاز جنوبی و به ویژه در گرجستان، یک سری نواحی به عنوان آتشفشان‌های فعال در دوره‌های اخیر زمین‌شناسی مشخص شده اند که فعالیت آنها با نیروهای تحت الارضی و چشمه‌های آب گرم و معدنی مشخص می‌شوند. در برخی از این مناطق، چند نوع آب معدنی آشامیدنی که دارای ترکیبات منحصر به فرد شیمیایی و حاوی تعداد زیادی از مواد معدنی مفید با  خواص درمانی و شهرت بین المللی است، کشف شده است. از جمله این آب معدنی ها می توان به : «بورجومی» Borjomi، «نابغلاوی» Nabeghlavi، «لیکانی» Likani، «سایرمه» Sairme، «زواره» Zvare و «لوگلا»  Lugelaاشاره کرد. هم چنین  به چشمه‌های آب گرم و رادیواکتیویته درمانی در شهرستان «تسقالتوبو» Tskaltubo و «منجی» Menji در شهرستان «سناکی» Senaki در گرجستان غربی می‌توان «آب حیات» را لقب داد. آب‌های معدنی مذکور جهت آب درمانی بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در نهایت چشمه‌های آب گرم گوگردی تفلیس که از قرون وسطی شهرت بسیاری یافته اند، را می توان ذکر کرد.

خاک شناسی

قلمرو گرجستان از طیف وسیعی از خاک‌ها پوشیده شده است. از خاک های خاکستری- قهوه‌ای و شور نیمه‌ بیابانی، یعنی خاک‌های استپی خشک و خاک‌های جنگل‌های معتدل مرطوب تا خاک‌های سرخ و پودزولی نواحی جنوبی مدار آلپی و خاک‌های چمنی آلپی که می توان به آن اشاره کرد. با وجود تفاوت‌های طبیعی اساسی بین قسمت‌های شرقی و غربی کشور گرجستان، خاک‌های این دو قسمت نیز به ویژه در اراضی پست بین کوهی، با هم تفاوت دارند. خاک‌های چمنی-کوهستانی سرزمین‌های بلند آتشفشانی گرجستان جنوبی، ویژگی‌های مخصوص خود را دارا هستند. در گرجستان جنوبی تا ارتفاع ۱۲۰۰-۲۰۰۰ متری، خاک‌های چرنوزیوم کوهستانی غالب است. در رشته‌کوه‌های قفقاز کوچک، این خاک‌ها با خاک‌های چمنی-کوهستانی جایگزین می‌شوند. خاک‌های چمنی-کوهستانی گرجستان پوشیده از چمنزارهای آلپی و نیمه آلپی است که اساس دامپروری کشور را تشکیل می‌دهند.

جغرافیای زیستی

تنوع زیست ‌محیطی در گرجستان

تنوع زیست‌محیطی گرجستان اهمیت ملی، منطقه‌ای و جهانی دارد. گرجستان به عنوان بخشی از منطقه قفقاز، به عنوان یکی از غنی‌ترین قلمروهای زیست‌محیطی شناخته شده است. منطقه قفقاز از طرف«صندوق جهانی حفاظت محیط زیست» (WWF) به خاطر: تنوع و تنوع انحصاری، بومی بودن و اصالت، گونه های استثنایی حیوانات، روند اصلاحات طبیعی، ویژگی‌های توسعه تاریخی پوشش گیاهی و مواری از این قبیل، در لیست دویست منطقه حفاظتی محیط زیست نادر جهان قرار گرفته است.

تنوع در ساختار زمین‌شناسی، آب و هوا و زیست ‌محیطی بین قسمت‌های شرقی و غربی کشور، باعث ایجاد حوزه‌های ویژه زیستگاهی گیاهان و حیوانات گردیده است. در گرجستان در شمالی‌ترین نواحی، آب و هوای زیر گرمسیری محسوب می‌شود، آب و هوای نسبتاً معتدلی وجود دارد که در طول دوره های مختلف زمین‌شناسی و امروزه نیز دارای جنگل‌هایی با پوشش گیاهی متنوع است.

پوشش گیاهی

گرجستان از نظر تنوع پوشش گیاهی در بین کشورهای دارای آب و هوای معتدل، به عنوان یکی از غنی‌ترین حوزه‌های زیست‌محیطی محسوب می‌شود. در گرجستان حدوداً 13300 نوع گیاه یافت می‌شود که از آن جمله: 4225 نوع دانه‌دار، 75 نوع سرخس، 600 نوع خزه، 650 نوع گلسنگ، 5000 نوع قارچ و 2000 نوع جلبک اشاره کرد. تقریباً 21 درصد، یعنی 900 نوع گیاه (600 نوع منحصر به منطقه قفقاز و 300 نوع منحصر به گرجستان) به ثبت رسیده است. گرجستان در تاریخ بشر، به عنوان یکی از مراکز شکل‌گیری تنوع گیاهان پرورشی مانند: انواع انگور، میوه و گندمیان جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است. جنگل‌ها، مهمترین ذخایر گیاهی گرجستان را دارا هستند که حدود یک سوم از قلمرو کشور را در بر می‌گیرند. مساحت کلی جنگل‌های دولتی گرجستان 3 میلیون و 5 هزار و 300 هکتار است. جنگل‌های گرجستان از نظر نوع درخت به شکل زیر تقسیم می‌شود: راش 106 هزار هکتار، 46،6 درصد؛ نراد 161،5 هزار هکتار، 7 درصد؛ کاج 91 هزار هکتار، 4 درصد؛ بلوط 241 هزار هکتار، 10،6 درصد؛ توسکا / توسه 125،1 هزار هکتار، 5،5 درصد؛ شاه ‌بلوط 72،8 هزار هکتار، 3،2 درصد؛ ممرز/ اولس 220،6 هزار هکتار، 8،8 درصد؛ صنوبر 102 هزار هکتار، 4،5 درصد؛ انواع دیگر درختان 220،6 هزار هکتار، 9،7 درصد.

حیات جانوری

در گرجستان جانوران زیادی یافت می شود که به جهت گوناگونی، چشم‌اندازهای منحصر به فردی را ایجاد کرده است. در گرجستان گونه‌های جانوری بومی و جانوران مهاجر از سایر نواحی جانوری، یافت می‌شوند. زیستگاه و نواحی جانوری در ارتباط با ارتفاع کاملاً مشخص هستند. در این کشور حدود 100 نوع پستاندار، بیش از 330 نوع پرنده، 52 نوع خزنده، 12 نوع دوزیست، 160 نوع ماهی و هزاران نوع از گونه های بی‌مهرگان یافت می‌شوند.

در دهه‌های اخیر در گرجستان به دلیل کاهش فضای محیط زیست، شکار و صید غیر قانونی و بی‌رویه، استفاده نادرست از منابع طبیعی، تنوع زیست‌محیطی به صورت چشمگیر کاهش یافته است. در سال 2005 میلادی دولت به منظور حفظ محیط زیست گیاهان و جانوران منطقه، برای 10 سال آینده «برنامه راهبردی حفاظت از تنوع بیولوژیکی کشور» را تصویب کرده است. در سال 2006 میلادی با فرمان ریاست جمهوری گرجستان «فهرست قرمز» کشور تصویب شد که توسط «کمیسیون ارزیابی حیوانات و گیاهان در معرض انقراض» فرهنگستان علوم گرجستان تدوین شده بود. در این فهرست 56 نوع گیاه، 135 گونه جانوری، 35 نوع پرنده، 11 نوع خزنده، 2 نوع دوزیست و 11 نوع ماهی قرار گرفته‌ است.

وزارت محیط زیست گرجستان

نخستین نهاد دولتی حفظ محیط زیست در گرجستان در دوره شوروی سابق، در سال 1974 میلادی / 1353 هجری شمسی تحت عنوان «کمیته دولتی حفاظت محیط زیست» تشکیل گردید. مسئولیت نهاد مذکور عمدتاً به نظارت دولتی و هماهنگی بین گرایش‌های مختلف امور محیط زیست محدود می‌شد. در سال 1991 میلادی /1369 هجری شمسی وزارت خانه محیط زیست تاسیس شد. در سال 1996 میلادی / 1375 هجری شمسی «قانون حفظ محیط زیست» گرجستان تصویب و تمام فعالیت‌های وزارت خانه مذکور بر اساس قانون فوق الذکر و کنوانسیون‌های بین المللی تنظیم گردید.

وزارت محیط زیست با هدف حمایت از توسعه پایدار کشور، ساماندهی نظام حفاظت محیط زیست، برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرای استراتژی ملی حفظ محیط زیست، حفاظت از هوا، آب، زمین، معادن، تنوع بیولوژیکی، انواع گیاهان بومی و حیوانات در معرض انقراض و حفظ زیستگاه‌های مختلف فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین مدیریت دولتی (ساماندهی، صدور مجوز، ثبت و نظارت) امور زباله‌ها و پسماند‌های شیمیایی بر عهده وزارت محیط زیست گرجستان می‌باشد.

در حال حاضر وزارت محیط زیست گرجستان مراحل اجرایی 15 کنوانسیون بین المللی، 3 مصوبه و 3 یادداشت تفاهم مرتبط را که گرجستان عضو آنها می‌باشد را هماهنگی می‌کند. وزارت مذکور همچنین در برنامه‌های 7 کنوانسیون بین المللی دیگر که گرجستان فعلاً عضو آنها نیست، مشارکت دارد. وزارت محیط زیست گرجستان هر 3 سال یک بار «گزارش ملی محیط زیست» شامل نتایج جمع‌بندی شده وضعیت محیط زیست کشور و برنامه‌های مختلف مورد نظر را منتشر می‌کند.

نشانی: تفلیس، کد پستی 0114، خیابان گ.گولوا، پلاک 6

تلفن: 00995322727224 // 00995322727234

دورنگار: 00995322727234

وبگاه: www.moe.gov.ge

نشانی الکترونیک: pr@moe.gov.ge

آژانس ملی محیط زیست

آژانس ملی محیط زیست گرجستان در سال 2008 میلادی برابر با 1387 هجری شمسی زیر نظر وزارت محیط زیست و منابع طبیعی کشور تشکیل شده است که با پیروی از قوانین گرجستان و مقررات و تعهدات بین المللی به صورت مستقل فعالیت دارد. حوزه فعالیت این آژانس زمینه‌های زیر را دربر می‌گیرد:

نظارت و پیشگیری از حوادث غیر مترقبه و اضطراری آب و هوایی و زمین‌شناسی، آلودگی محیط زیست، نظارت بر منابع آب و وضعیت محیط زیستی در رودها، دریاچه‌ها و سواحل دریایی کشور، ارزیابی وضعیت محیط زیست و ارائه گزارش‌ها و برنامه‌های کاری حوزه مذکور، تاسیس و مدیریت بایگانی منابع طبیعی کشور، تاسیس و مدیریت بایگانی منابع جنگلی کشور، تاسیس و مدیریت بایگانی منابع زمینی کشور، انجام مطالعات زمین‌شناسی و نقشه‌برداری، ثبت معادن منابع طبیعی موجود و جدید، انجام تعهدات بین المللی گرجستان در حوزه حفظ محیط زیست و تامین بخش هوانوردی کشور با اطلاعات هواشناسی.

آژانس ملی محیط زیست گرجستان از بخش‌های مدیریت، هواشناسی، نظارت بر آلودگی محیط زیست، حوادث غیر مترقبه و محیط زمین‌شناسی تشکیل می‌شود.

مدیر آژانس:

نشانی:‌ تفلیس، کد پستی 0112، خیابان داویت آغماشنبلی، پلاک 154.

تلفن: 00995322439503

دورنگار: 00995322439502

وبگاه: www.meteo.gov.ge

نشانی الکترونیک: info@meteo.gov.ge

آژانس مناطق حفاظت شده گرجستان

آژانس مناطق حفاظت شده گرجستان در حوزه حفظ و نظارت بر پارک‌های ملی، منابع طبیعی، نواحی تحت حفاظت، نظارت و بازسازی تنوع بیولوژیکی در مناطق و نواحی حفاظت شده، مدیریت بر مناطق دارای آب و هوای پر رطوبت با اهمیت بین المللی فعالیت دارد. در گرجستان نخستین منطقه حفاظت شده در سال 1912 میلادی برابر با 1291 هجری شمسی در شهرستان لاگودخی، درگرجستان شرقی ایجاد شد. در حال حاضر مساحت کلی مناطق و نواحی تحت حفاظت 512062 هکتار می‌باشد که 3،7 درصد کل مساحت کشور را تشکیل می‌دهد و بیش از دو سوم آنها پوشیده از جنگل است.

در حال حاضر در گرجستان 14 منطقه حفاظت شده دولتی، 9 پارک ملی، 18 ناحیه ویژه محیط زیستی ، 21 اثر طبیعی و 2 ناحیه عمومی محیط زیستی وجود دارد.

آژانس مذکور از بخش‌های : مدیریت، حقوقی، اقتصادی، برنامه‌ریزی، توسعه، منطقه‌ای، نظارت و روابط عمومی تشکیل شده است.

مدیر آژانس: ،

نشانی: تفلیس، کد پستی 0114، خیابان گ.گولوآ، پلاک 6.

تلفن: 00995322752353

دورنگار: 00995322753887

وبگاه: www.apa.gov.ge

نشانی الکترونیک: info@apa.gov.ge

کنوانسیون‌های بین المللی

گرجستان در همه کنوانسیون‌های بین المللی زیست  محیطی مشارکت می‌کند؛ از جمله:

1.      کنوانسیون «تنوع زیستی»، سال پیوستن 1994؛

2.      کنوانسیون‌ « مناطق پر رطوبت و پرآب با اهمیت بین المللی و مناسب برای زیست پرندگان آبزی»، سال پیوستن 1996؛

3.      کنوانسیون« تجارت انواع گیاهان و حیوانات در معرض انقراض» (CITES)، سال پیوستن 1996؛

4.      کنوانسیون‌ «حفاظت انواع حیوانات وحشی مهاجر»، سال پیوستن 2000؛

5.      پیمان «امنیت تنوع بیولوژیکی و امنیت زیست‌محیطی کارتاخنا»، سال پیوستن 2008؛

6.      کنوانسیون‌ «حفاظت طبیعت و محیط زیست طبیعی اروپا»، سال پیوستن 2008؛

7.      کنوانسیون‌ »محیط زیست و زیستگاه ‌های اروپا»، در حال پیوستن.